Kara Kutu Nedir, Ne İşe Yarar? Uçaklardaki Karakutu Uçak Kazasından Sonra Nasıl Bulunur?

Uçağın son anlarına dair tüm sırları içinde saklayan bu tanık, kazanın nedenini aydınlatacak en önemli delildir. Peki, ismiyle tezat oluşturan karakutu aslında nedir, ne işe yarar ve enkaz yığınları veya okyanusun binlerce metre altından nasıl bulunur?

KARA KUTU NEDİR VE ASLINDA NE RENKTİR?

Uçaklardaki kara kutu, bir uçuş sırasında kritik uçuş verilerini ve kokpitteki sesleri kaydeden, son derece dayanıklı bir çift kayıt cihazına verilen genel isimdir. Bu cihazlar, olası bir kaza durumunda, kazanın nedenini araştıran uzmanlara en doğru bilgiyi sağlamak amacıyla tasarlanmıştır.

Yaygın kanının aksine, kara kutular siyah (kara) renkte değildir. Enkaz alanında kolayca fark edilebilmeleri için uluslararası standartlara göre parlak, fosforlu turuncu renge boyanırlar. Üzerlerinde ise “FLIGHT RECORDER DO NOT OPEN” (UÇUŞ KAYIT CİHAZI AÇMAYINIZ) uyarısı bulunur. Çelik ve titanyum gibi metallerden oluşan katmanlı bir zırh ve yüksek sıcaklığa dayanıklı özel bir izolasyon malzemesi ile kaplıdırlar. Bu sayede 1100°C sıcaklığa, tonlarca basınca ve deniz suyunun aşındırıcı etkisine haftalarca dayanabilirler.

KARA KUTU NE İŞE YARAR? (CVR VE FDR)

Aslında “kara kutu” dediğimiz sistem, iki ayrı cihazdan oluşur ve genellikle uçağın en az hasar alması beklenen kuyruk kısmında bulunurlar.

1. Uçuş Veri Kayıt Cihazı (FDR – Flight Data Recorder): Uçağın “sinir sistemini” kaydeden cihazdır. Uçuşun son 25 saatine ait yüzlerce farklı teknik parametreyi kaydeder. Bunlar arasında; uçağın hızı, irtifası, motor devri, kanatların konumu, yakıt akışı, otopilot durumu ve uçağın yönü gibi kritik veriler bulunur. Bu veriler, kaza anında uçağın teknik olarak ne durumda olduğunu ve pilotların hangi kumandaları verdiğini anlamayı sağlar.
2. Kokpit Ses Kayıt Cihazı (CVR – Cockpit Voice Recorder): Uçağın “kulaklarıdır”. Uçuşun son 2 saatindeki tüm sesleri kaydeder. Kokpitteki mikrofonlar aracılığıyla; pilotların kendi aralarındaki konuşmaları, hava trafik kontrolü ile yaptıkları telsiz görüşmeleri, kabinden veya dışarıdan gelen anormal sesler (patlama, alarm sesleri vb.) gibi tüm işitsel verileri kaydeder. Bu kayıtlar, kazaya giden süreçte pilotların durumu nasıl değerlendirdiğini ve ne gibi kararlar aldığını anlamak için hayati önem taşır.

Bu iki cihazın verileri birleştirildiğinde, kaza araştırmacıları uçağın son anlarının adeta dijital bir resmini çizebilir. Bu süreçleri ve kaza raporlarını anlamak için havacılık haberleri önemli bir kaynaktır.

BİR UÇAK KAZASINDAN SONRA KARA KUTU NASIL BULUNUR?

Kara kutular, en zorlu koşullarda bile bulunabilmeleri için özel sistemlerle donatılmıştır.

• Sualtı Tespit Sinyali (Underwater Locator Beacon – ULB): Kara kutuların en önemli parçasıdır. Cihaz su ile temas ettiğinde otomatik olarak aktive olan bu küçük verici, insan kulağının duyamayacağı frekansta (37.5 kHz) saniyede bir “ping” sinyali göndermeye başlar. Bu sinyal, 6000 metre derinlikten bile tespit edilebilir ve pili yaklaşık 30 ila 90 gün boyunca sinyal göndermeye devam eder. Arama-kurtarma ekipleri, özel sonar sistemleriyle bu “ping” sesini takip ederek kutunun yerini okyanusun derinliklerinde bile noktasal olarak tespit edebilir.
• Fosforlu Renk ve Reflektif Bantlar: Karada meydana gelen kazalarda ise, kutunun parlak turuncu rengi ve üzerindeki reflektif bantlar, enkaz yığınları arasında görsel olarak fark edilmesini kolaylaştırır.

SIKÇA SORULAN SORULAR (FAQ)

Uçakta kara kutu ne işe yarar?

Bir kaza durumunda kazanın nedenini aydınlatmak için, uçuşun son anlarına ait kritik teknik verileri (hız, irtifa, motor durumu) ve kokpitteki sesleri (pilot konuşmaları, alarmlar) kaydetmeye yarar.

Kara kutu nedir, uçak kazasından sonra nasıl bulunur?

Uçuş verilerini ve seslerini kaydeden, turuncu renkli, çok dayanıklı bir cihazdır. Kaza sonrası, su altındaysa yaydığı “ping” sinyaliyle, karadaysa parlak rengi sayesinde bulunur.

Kara kutunun ismi neden kara kutu?

İsminin kökeni tam olarak net olmasa da, bir teoriye göre ilk prototiplerin içinin fotoğraf filmlerini korumak için tamamen karanlık (kara) olmasından; bir diğer teoriye göre ise bir gazetecinin cihaza “sırlarını saklayan kara bir kutu” benzetmesi yapmasından geldiği düşünülmektedir.

Uçak neden kara kutudan yapılmaz?

Çünkü kara kutuyu dayanıklı yapan şey, onu çok ağır ve yoğun kılan malzemelerdir (çelik, titanyum). Bir uçağı tamamen bu malzemelerden yapmak, onu havalanamayacak kadar ağır hale getirir ve maliyetini astronomik düzeylere çıkarırdı. Uçaklar, hafif ama dayanıklı alüminyum alaşımlarından yapılır.

Kara Kutu Nedir, Ne İşe Yarar? Uçaklardaki Karakutu Uçak Kazasından Sonra Nasıl Bulunur? yazısı ilk önce HavaHaber üzerinde ortaya çıktı.